(968-980)
Đinh bộ Lĩnh25 là người ở Hoa-lư động (huyện Gia-viễn, tỉnh Ninh-bình), con ông Đinh công Trứ làm thứ-sử ở Hoan-châu về đời Dương diên Nghệ và đời Ngô-vương Quyền. Đinh công Trứ mất sớm, Bộ Lĩnh theo mẹ về quê ở, thường đi chơi với trẽ chăn trâu-bò, bắt chúng khoanh tay làm kiệu để nghồi cho chúng rước, và lại lấy bông lau làm cờ bày trận đánh nhau. Trẽ xứ ấy đứa nào cũng sợ, tôn lên làm anh. Đến lúc khôn-lớn lên, dân làng ở đấy theo phục rất nhiều, nhưng sau vì không hòa với chú, cho nên Bộ Lĩnh cùng với con là Liễn sang ở với Sứ-quân Trần Minh-công ở Bố-hải khẩu (Phủ Kiến-xương, Thái-bình).
Trần Minh-công thấy người khôi-ngô có chí-khí, đem lòng yêu mến, cho được giữ binh-quyền. Đến khi Trần Minh-công mất, Đinh bộ Lĩnh đem quân về giữ Hoa-lư, chiêu mộ những người hào-kiệt, hùng cứ một phương. Năm tân-hợi (951) đời Hậu Ngô-vương, Nam Tấn-vương và Thiên-sách- vương đã đem quân vào đánh không được. Đến khi nhà Ngô mất rồi, Đinh bộ Lĩnh hàng được Sứ-quân Phạm Phòng-át, phá được Đỗ-dộng của Đỗ cảnh Thạc. Từ đó đánh đâu được đấy, cho nên chúng tôn là Vạn-thắng-vương. Chỉ trong một năm mà vương binh được các Sứ-quân và lập thành nghiệp đế.
Năm mậu-thìn (968) Vạn-thắng-vương lên ngôi Hoàng-đế, tức là Tiên-hoàng-đế, đặt quốc-hiệu là Đại-cồ-việt, đóng đô ở Hoa-lự Tiên-hoàng xây cung-điện, chế triều-nghi, định phẩm-hàm quan văn quan võ, phong cho Nguyễn Bặc làm Định quốc công, Lê Hoàn làm Thập-đạo tướng-quân, và phong cho con là Đinh Liễn làm Nam-việt-vương.
Năm canh-ngọ (970) Tiên-hoàng đặt niên-hiệu là Thái-bình nguyên-niên, và đặt năm ngôi Hoàng-hậu.
Trong khi vua Đinh Tiên-hoàng dẹp loạn Sứ-quân ở nước ta, thì ở bên Tàu ông Triệu khuông Dẫn nối nghiệp nhà Hậu-Chu tức là vua Thái-tổ nhà Tống. Đến năm canh-ngọ (970) vua Thái-tổ nhà Tống sai tướng là Phan Mỹ sang đánh lấy Nam-Hán. Vua Tiên-hoàng sợ quân nhà Tống sang đánh, bèn sai sứ sang thông hiếu với Tống-triều.
Năm nhâm-thân (972) Tiên-hoàng lại sai Nam-việt-vương là Liễn đem đồ phương vật sang cống nhà Tống. Vua nhà Tống sai sứ sang phong cho Tiên-hoàng làm Giao-chỉ quận vương và phong cho Nam-việt-vương Liễn làm Tĩnh-hải-quân Tiết-độ-sứ, An-nam đô-hộ. Từ đó nước ta cứ giữ lệ sang triều cống nước Tàu.
Việc chính trị trong nước thì lúc bấy giờ còn có nhiều người quen thói lúc loạn, không chịu tuân theo luật-lệ. Tiên-hoàng phải dùng oai để trừng-trị những bọn gian-ác: đặt vạc dầu ở trước điện, nuôi hổ báo ở trong vườn, rồi hạ lệnh rằng hễ ai phạm tội thì bỏ vạc dầu hay là cho hổ báo ăn. Hình-luật uy-nghiêm như thế, thì cũng quá lắm, nhưng nhờ có những hình-luật ấy thì dân trong nước mới dần dần được yên.
Việc binh-lính thì Tiên-hoàng phân ra đạo, quân, lữ, tốt, ngũ. Mỗi một đạo có 10 quân; 1 quân 10 lữ; 1 lữ 10 tốt; 1 tốt 10 ngũ; 1 ngũ 10 người.
Vậy một đạo là 100.000 người, và cứ số ấy mà tính thì nhà Đinh bấy giờ có 10 đạo, là 1.000.000 người.
Thiết tưởng nước ta bấy giờ đất thì nhỏ, người thì ít, lấy đâu làm một triệu quân được, và lấy cơm gạo đâu mà nuôi được bấy nhiêu người. Họa chăng Tiên-hoàng có được độ 10 vạn người đã là nhiều.
Tiên-hoàng bỏ trưởng lập âú, cho đứa con út là Hạng Lang làm Thái-tử. Con trưởng là Nam-việt-vương Liễn đã theo Tiên-hoàng đi trận-mạc từ thủa hàn-vi, nay không được ngôi Thái-tử, lấy sự ấy làm tức-giận bèn khiến người giết Hạng Lang đi. Ấy là gây nên mối loạn ở trong nhà.
Năm kỹ-mão (979) vua Tiên-hoàng và Nam-việt-vương Liễn bị tên Đỗ Thích giết chết. Sử chép rằng tên Đỗ Thích trước làm lại, đêm nằm thấy sao rơi vào mồm, tưởng là triệu mình được làm vua, bèn định bụng làm sự thí- đoạt. Một hôm Đỗ Thích thấy Tiên-hoàng say rượu nằm trong cung, bèn lẻn vào giết Tiên-hoàng đi, rồi giết cả Nam-việt-vương Liễn.
Đình-thần tìm bắt được Đỗ Thích đem làm tội, và tôn Vệ-vương Đinh Tuệ lên làm vua.
Tiên-hoàng làm vua được 12 năm, thọ được 56 tuổi.
Vệ-vương mới có 6 tuổi lên làm vua, quyền- chính ở cả Thập-đạo tướng-quân là Lê Hoàn. Lê Hoàn lại cùng với Dương Thái-hậu tư thông.
Các quan đại-thần bấy giờ là bọn Đinh Điền, Nguyễn Bặc thấy Lê Hoàn nhiếp chính lộng quyền quá, mới cử binh-mã đến đánh, nhưng bị Lê Hoàn giết cả.
Lúc bấy giờ nhà Tống nghe tin Tiên-hoàng đã mất, tự-quân còn dại, muốn thừa thế sang lấy nước ta, mới hội đại binh ở gần biên-giới.
Bên ta được tin quân Tàu sắp sang, Lê Hoàn sai Phạm cự Lượng làm đại-tướng đem binh đi chống giữ. Trước khi khởi hành, Phạm cự Lượng họp cả quân-sĩ lại ở trong điện, rồi nói rằng: "Bây giờ quân nghịch sắp vào cõi, mà vua thì còn bé, lấy ai mà thưởng phạt cho chúng mình. Dẫu chúng mình có hết sức lập được chút công nào, thì rồi ai biết cho? Chi bằng nay ta tôn Thập-đạo tướng-quân lên làm vua rồi ra đánh thì hơn"26.
Quân-sĩ nghe nói đều hô vạn-tuế. Thái-hậu thấy quân-sĩ thuận cả, mới sai lấy áo long-cổn mặc vào cho Lê Hoàn.
Lê Hoàn lên làm vua , giáng Đinh Tuệ xuống làm Vệ-vương, sử gọi là Phế-đế.
Nhà Đinh làm vua được 2 đời, cả thảy là 14 năm.
25 Có sách chép rằng Đinh Tiên Hoàng tên là Hoàn, chứ không phải là Bộ Lĩnh. Bộ Lĩnh là một tước quan của Trần Lãm phong cho Đinh Hoàn. Nhưng xét trong "Khâm Định Việt Sử" và cách sách khác thì thấy chép Đinh Bộ Lĩnh chớ không thấy Đinh Hoàn. Vậy nay cứ theo sách Khâm Định mà chép.
26 Xem sử Tàu, nhà Tống lấy ngôi nhà Hậu-Chu cũng giống như bên ta nhà Tiền-Lê lấy ngôi nhà Đinh. Nhà làm sử có chép lẫn nhau không?
(968-980)
Dinh Bo Linh25 was from Hoa Lu Dong (Gia Vien District, Ninh Binh Province), the son of Dinh Cong Tru, who was the governor of Hoan Chau during the reign of Duong Dien Nghe and Ngo Vuong Quyen. Dinh Cong Tru died early, Bo Linh followed his mother back to his hometown, often playing with the children herding buffaloes and cows, forcing them to fold their arms to make a palanquin for them to sit on, and also using cotton to make flags to set up battle formations. All the children in that area were afraid of him, and respected him as their elder brother. When he grew up, many villagers there followed him, but later because he did not get along with his uncle, Bo Linh and his son Lien went to live with the military governor Tran Minh Cong in Bo Hai Khau (Kien Xuong Prefecture, Thai Binh).
Tran Minh Cong saw that the brave and ambitious man was very fond of him and let him hold military power. When Tran Minh Cong died, Dinh Bo Linh brought his army back to Hoa Lu, recruited heroes, and established a strong position in the region. In the year of Tan Hoi (951) under the reign of Hau Ngo Vuong, Nam Tan Vuong and Thien Sach Vuong brought their troops to attack but were unsuccessful. When the Ngo dynasty fell, Dinh Bo Linh surrendered to the military commander Pham Phong At and defeated Do Canh Thac's Do Dong. From then on, wherever he fought, he was victorious, so they honored him as Van Thang Vuong. In just one year, the royal army won the military commanders and established the imperial career.
In the year of Mau Thin (968), Van Thang Vuong ascended the throne as Emperor, that is, Tien Hoang De, named the country Dai Co Viet, established the capital in Hoa Lu. Tien Hoang built the palace, established the royal rites, determined the ranks of civil and military officials, appointed Nguyen Bac as Dinh Quoc Cong, Le Hoan as Thap Dao Tuong Quan, and appointed his son Dinh Lien as Nam Viet Vuong.
In the year Canh Ngo (970), Tien Hoang named the reign Thai Binh Nguyen Nien, and established the five Queens.
While King Dinh Tien Hoang suppressed the rebellion of the Ambassadors in our country, in China, Trieu Khuong Dan succeeded the Hau Chu dynasty, that is, King Thai To of the Song dynasty. In the year Canh Ngo (970), King Thai To of the Song dynasty sent general Phan My to attack and conquer Nam Han. King Tien Hoang was afraid that the Song army would attack, so he sent an envoy to communicate with the Song Dynasty.
In the year of Nham Than (972), the First Emperor sent the King of Nam Viet, Lien, to bring local goods to pay tribute to the Song Dynasty. The Song Dynasty King sent an envoy to confer the title of Giao Chi District King on the First Emperor and conferred the title of Tinh Hai Quan Tiet Do Su on the Nam Nam Protectorate. From then on, our country continued to pay tribute to China.
In the country's politics, at that time, there were still many people who were used to chaos and did not obey the laws. The First Emperor had to use his power to punish the wicked: he placed a cauldron of oil in front of the palace, raised tigers and leopards in the garden, and then ordered that whoever committed a crime would be thrown into the cauldron of oil or fed to the tigers and leopards. Such a severe punishment was too much, but thanks to these punishments, the people in the country gradually became peaceful.
As for the soldiers, the First Emperor divided them into troops, armies, brigades, battalions, and quintessence. Each troop had 10 troops; 1 army had 10 brigades; 1 brigade had 10 battalions; 1 battalions had 10 quintessence; 1 quintessence had 10 people.
So a troop was 100,000 people, and based on that number, the Dinh Dynasty at that time had 10 troops, which was 1,000,000 people.
I think that our country at that time had a small land area and few people, so where could we get a million soldiers, and where could we get rice to feed that many people? Perhaps the First Emperor had about 100,000 people, which was a lot.
The First Emperor abandoned the eldest son to establish the youngest son, and made the youngest son, Hang Lang, the Crown Prince. The eldest son, Nam-viet-vuong Lien, had followed the Emperor to the battlefield since his humble days. Now that he was not given the position of Crown Prince, he was angry and ordered people to kill Hang Lang. This caused chaos in the family.
In the year of Ky Mao (979), King Tien Hoang and Nam Viet Vuong Lien were killed by Do Thich. History records that Do Thich, who had previously been a regent, saw a star falling into his mouth at night, thinking that it was a summons to become king, so he planned to usurp the throne. One day, Do Thich saw Tien Hoang lying drunk in the palace, so he sneaked in and killed Tien Hoang, then killed Nam Viet Vuong Lien.
The court officials found and captured Do Thich, punished him, and enthroned King Dinh Tue as king.
Tien Hoang was king for 12 years, and lived to be 56 years old.
The new King of Wei was only 6 years old when he became king, and the power was in the hands of the Ten-way General Le Hoan. Le Hoan had an affair with Queen Mother Duong.
The high-ranking officials at that time, Dinh Dien and Nguyen Bac, saw that Le Hoan was abusing his power, so they sent troops to attack, but were all killed by Le Hoan.
At that time, the Song Dynasty heard that the former Emperor had died, and the army was still foolish, wanting to take advantage of the situation to invade our country, so they gathered a large army near the border.
On our side, we heard that the Chinese army was about to come, Le Hoan ordered Pham Cu Luong to be the general to lead the army to defend. Before leaving, Pham Cu Luong gathered all the soldiers in the palace, then said: "Now the enemy army is about to enter the country, and the king is still young, who will reward or punish us? Even if we do our best to make some achievements, who will know? It would be better if we now enthrone the General of the Ten Directions as king and then go out to fight"26.
The soldiers heard and shouted long live. The Queen Mother saw that the soldiers were all in agreement, so she ordered the dragon-neck robe to be put on Le Hoan.
Le Hoan became king, demoted Dinh Tue to the position of Ve Vuong, known in history as Phe De.
The Dinh dynasty was king for 2 generations, a total of 14 years.
25 Some books record that Dinh Tien Hoang's name was Hoan, not Bo Linh. Bo Linh was a title given to Dinh Hoan by Tran Lam. But looking at "Kham Dinh Viet Su" and other books, it is recorded as Dinh Bo Linh but not Dinh Hoan. So now we will follow the Kham Dinh book to record.
26 Looking at Chinese history, the Song Dynasty took the Later Zhou Dynasty, just like our Tien Le Dynasty took the Dinh Dynasty. Do historians copy each other?